Bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng: Tổng quan

Bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng là gì?

Thoát vị đĩa đệm thường xảy ra khi lõi giống như gel bên trong (nhân nhầy) của đĩa đệm cột sống bị rách hoặc điểm yếu ở lớp cứng bên ngoài (bao xơ).

Bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng xảy ra ở vùng lưng dưới (cột sống thắt lưng) và thường phát triển nhất ở các đĩa đệm nằm giữa đốt sống L4-L5 và L5-S1, và phía dưới lưng.

Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng là một tình trạng phổ biến nhưng phức tạp, ảnh hưởng đến mỗi người một cách khác nhau. Bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng sẽ gây đau đớn và khó chịu nếu nó kích thích hoặc chèn ép các cấu trúc lân cận, chẳng hạn như rễ thần kinh cột sống.

Kích thước của khu vực bị thoát vị cột sống thắt lưng không phải lúc nào cũng tương quan với cường độ của các triệu chứng. Thoát vị nhỏ ngược lại có thể gây nên các triệu chứng thần kinh nghiêm trọng hơn nếu rễ thần kinh bị viêm hoặc bị chèn ép nghiêm trọng. Tương tự, thoát vị lớn có thể gây ra ít hoặc không đau nếu không ảnh hưởng đến rễ thần kinh.

Nguyên nhân gây bệnh thoát vị đĩa đệm thắt lưng

Nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng là do thoái hóa đĩa đệm – một quá trình tự nhiên xảy ra theo tuổi tác – dẫn đến mất nước và suy yếu đĩa đệm cột sống. Những thay đổi này làm cho đĩa đệm yếu đi và giảm khả năng hoạt động như một bộ giảm xóc, khiến bao xơ dễ bị rách khi chịu áp lực và nhân nhầy bên trong dễ bị thoát vị dần dần theo thời gian.

Nguyên nhân phổ biến thứ hai gây nên bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng là chấn thương vùng lưng đột ngột, chẳng hạn như khi nâng vật nặng hoặc vặn lưng dưới một cách bất thường, dẫn đến vỡ bao xơ và nhân nhầy bị thoát vị.

Vì sao bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng gây đau?

Bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng thường gây đau theo 2 cách:

- Gây viêm hoặc chèn ép dây thần kinh cột sống gần đó, từ đó gây nên các đau và các triệu chứng khác lan tỏa dọc theo đường đi của dây thần kinh.

- Đè lên dây chằng dọc sau – một dải dây chằng chạy dọc theo chiều dài cột sống giữa các đĩa đệm và tủy sống – và gây đau cục bộ ở vùng lưng dưới gần khu vực thoát vị.

Nếu vật liệu đĩa đệm bị viêm hoặc thoát vị gây kích thích rễ thần kinh cột sống gần đó, nó sẽ gây ra những cơn đau rát, thường được gọi là đau thần kinh tọa, lan từ lưng dưới qua mông và vào chân. Kích thích rễ thần kinh chủ yếu là do các protein gây viêm thoát ra khỏi nhân nhầy bên trong của đĩa đệm và tập trung ở khu vực xung quanh rễ thần kinh.

Nếu thoát vị chèn ép rễ thần kinh một cách cơ học, nó có thể gây ra các triệu chứng và dấu hiệu thần kinh, còn gọi là bệnh rễ thần kinh thắt lưng. Các triệu chứng và dấu hiệu chèn ép rễ thần kinh thường bao gồm tê, cảm giác như bị kim châm và yếu ở chân và/hoặc bàn chân. Ngoài ra, việc chèn ép dây thần kinh cột sống có thể dẫn đến giảm lưu lượng máu đến dây thần kinh, gây sưng tấy và gia tăng cơn đau cho người bệnh.

Một số trường hợp thoát vị đĩa đệm gây áp lực lên dây chằng dọc sau cũng ảnh hưởng đến tủy sống hoặc đám rối thần đuôi ngựa và gây ra các triệu chứng nghiêm trọng hơn như mất cảm giác ở phần dưới cơ thể hoặc các vấn đề khi đi lại.

Mất bao lâu để hồi phục sau thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng

Các triệu chứng của thoát vị đĩa đệm thường tồn tại trong thời gian ngắn. Theo các nghiên cứu y học, có tới 90% trường hợp, người bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng có thể tự hồi phục trong vòng 6 đến 12 tuần.

Những người không có các biểu hiện liên quan tới bệnh rễ thần kinh có xu hướng hồi phục sớm hơn, đôi khi chỉ sau 2 tuần.

Phẫu thuật có thể được cân nhắc nếu các triệu chứng hoặc dấu hiệu bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng không được cải thiện hoặc trở nên tệ đi sau khi áp dụng các phương pháp điều trị bảo tồn trong vài tháng. Trong một số trường hợp, phẫu thuật có thể được xem xét thực hiện lập tức nếu người bệnh được phát hiện các tình trạng y tế khẩn cấp liên quan tới tình trạng thoát vị và có nguy cơ gây biến chứng nghiêm trọng.

7 yếu tố làm gia tăng nguy cơ bị bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng

Yếu tố di truyền

Nghiên cứu cho thấy khuynh hướng di truyền - sự hiện diện của các gen cụ thể hoặc các biến thể di truyền - là một trong những yếu tố nguy cơ chính gây ra thoát vị đĩa đệm nói chung và bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng nói riêng.

Cụ thể, các gen liên quan đến sự hình thành collagen, quá trình thoái hóa đĩa đệm và phản ứng viêm có liên quan đến nguy cơ gia tăng.

Tuổi tác

Tỷ lệ thoát vị đĩa đệm thắt lưng tăng theo độ tuổi và phổ biến hơn ở những người từ 30 đến 50 tuổi.

Giới tính

Bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng gây đau đớn thường gặp ở nam giới nhiều hơn nữ giới.

Cân nặng

Béo phì - đặc biệt là mỡ thừa quanh ngực và bụng - làm tăng tải trọng cho lưng dưới và được cho là làm tăng nguy cơ gây viêm trong cơ thể, đồng thời làm tăng nguy cơ phát triển thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng.

Chiều cao

Một nghiên cứu đã chứng minh mối liên hệ tiềm năng giữa những người cao và tỷ lệ thoát vị đĩa đệm tăng lên. Theo nghiên cứu, nam giới cao 180 cm trở lên và phụ nữ cao 170 cm trở lên có nguy cơ thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng cao hơn.

Nicotine

Việc sử dụng chất nicotine làm gián đoạn dòng chất dinh dưỡng đến các đĩa đệm. Nicotine cũng ức chế sự phát triển của các tế bào mới trong nhân nhầy và làm giảm quá trình tổng hợp collagen, yếu tố chính tạo nên chất gel trong lõi đĩa đệm.

Tính chất công việc

Những công việc đòi hỏi thể chất sẽ gia tăng áp lực lên lưng dưới thông qua các chuyển động như nâng vật nặng, mang vác vật nặng và cúi người về phía trước.

Trong khi đó, công việc ít vận động làm tăng nguy cơ thoái hóa đĩa đệm do cột sống bị đè nén trong thời gian ngồi kéo dài.

Làm việc liên tục 8 tiếng hoặc lâu trong một lần và mức độ căng thẳng cao cũng có liên quan đến việc tăng nguy cơ thoát vị đĩa đệm.

Khi nào bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng là trường hợp y tế khẩn cấp

Trong một số trường hợp hiếm gặp, thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng có thể gây chèn ép tủy sống hoặc hội chứng đuôi ngựa – là tình trạng rễ của đám rối thần kinh đuôi ngựa bị chèn ép, ảnh hưởng tới chức năng vận động và cảm giác đến hai chân, bàng quang, trực tràng – và trở thành một trường hợp cấp cứu y tế cần phẫu thuật để ngăn ngừa tổn thương thần kinh vĩnh viễn.

Bên cạnh đó, các triệu chứng và dấu hiệu khác cần theo dõi gồm:

- Đau dữ dội, tê liệt cả hai chân

- Tê ở đùi trong, mặt sau của chân và vùng xung quanh trực tràng (Hội chứng mất cảm giác yên ngựa)

- Tình trạng yếu cơ tiến triển hoặc suy giảm vận động ở chân, mắt cá chân hoặc bàn chân khiến việc đi lại hoặc đứng trở nên khó khăn

- Rối loạn nhu động ruột và bàng quang

- Rối loạn chức năng sinh dục

Nếu xuất hiện các tình trạng trên và không được cấp cứu kịp thời, người bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng có thể bị liệt và tổn thương thần kinh vĩnh viễn.

Các bác sĩ chẩn đoán bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng như thế nào?

Có ba bước liên quan đến chẩn đoán thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng, bao gồm: khai thác tiền sử bệnh, kiểm tra thể chất và xét nghiệm chẩn đoán nâng cao.

Một tập hợp các đánh giá thể chất đơn giản, chẳng hạn như bài kiểm tra nâng cao chân thẳng, cho phép bác sĩ xác định liệu thoát vị đĩa đệm có phải là nguyên nhân gây đau hay không và vị trí của nó.

Chụp cộng hưởng từ (MRI) là xét nghiệm hình ảnh tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán thoát vị đĩa đệm và những lần chụp này được xem xét khi khám lâm sàng không giúp chẩn đoán rõ ràng. MRI cũng có thể giúp loại trừ các nguyên nhân gây đau không phải do cột sống. Các xét nghiệm khác như kiểm tra chức năng thần kinh (nghiên cứu dẫn truyền thần kinh và điện cơ đồ) cũng có thể được sử dụng để xác định mức độ nghiêm trọng của tổn thương thần kinh và sự tiến triển của nó.

Đối với những người bị mất phản xạ gân sâu hoặc bị tê nặng, các xét nghiệm thần kinh nâng cao thường được thực hiện.

Đôi khi, các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm được sử dụng để đo mức độ các dấu hiệu viêm và miễn dịch, bao gồm tốc độ máu lắng (ESR) và xét nghiệm định lượng Protein phản ứng C trong máu (CRP), khi có lo ngại rằng tình trạng viêm mãn tính hoặc nhiễm trùng là nguyên nhân gây đau.

Bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng được điều trị như thế nào?

Mục tiêu chính của điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng là:

- Giảm đau và các triệu chứng khác như tê và/hoặc yếu

- Ngăn chặn các triệu chứng xấu đi

- Cải thiện tình trạng sức khỏe và sự linh hoạt vận động cho người bị thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng

Hầu hết các phương pháp điều trị bao gồm các liệu pháp dựa trên tập thể dục và thay đổi lối sống để cải thiện khả năng chữa lành và giảm thiểu nguy cơ tái phát.

Các biện pháp điều trị bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng phổ biến bao gồm:

Nghỉ ngơi

Tốt nhất người bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng nên nghỉ ngơi tại giường trong một hoặc hai ngày, không nên nằm nhiều bởi điều đó có thể dẫn đến cứng khớp và gây đau nhiều hơn.

Sau một thời gian nghỉ ngơi ngắn, nên hoạt động nhẹ nhàng và vận động thường xuyên - có thời gian nghỉ ngơi nếu cần.

Liệu pháp xoa bóp

Liệu pháp xoa bóp, chẳng hạn như xoa bóp mô sâu và liệu pháp xoa bóp thần kinh cơ, làm lỏng và thư giãn các cơ bị căng, giảm co thắt cơ, thúc đẩy quá trình lành vết thương và giải phóng endorphin giảm đau.

Chườm nóng/ chườm lạnh

Nhiệt làm thư giãn các cơ bị căng, giảm co thắt, tăng lưu lượng máu và cải thiện tính linh hoạt của mô liên kết. Chườm đá hoặc chườm lạnh giúp giảm viêm và có tác dụng giảm đau.

Châm cứu

Kích thích dây thần kinh bị ảnh hưởng bằng cách đâm những chiếc kim mỏng như sợi tóc vào những vùng da cụ thể được cho là có tác dụng làm giảm căng thẳng dây thần kinh và giảm các triệu chứng đau thần kinh tọa gây nên bởi tình trạng thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng.

Trị liệu hành vi nhận thức (CBT)

CBT có lợi cho việc kiểm soát những suy nghĩ và hành vi tiêu cực thường góp phần gây ra và/hoặc làm trầm trọng thêm trải nghiệm đau đớn.

Điều trị thông qua chế độ ăn uống

Một số nghiên cứu ủng hộ hiệu quả tiềm năng của một số loại thảo dược và thực phẩm bổ sung có đặc tính chống viêm, giảm đau và/hoặc chữa bệnh, chẳng hạn như: Glucosamine, cây móng quỷ, Axit béo omega-3

Phương pháp điều trị không phẫu thuật

Điều trị cơn đau do thoát vị đĩa đệm thắt lưng thường liên quan đến việc giảm viêm và sưng quanh đĩa đệm để giảm áp lực lên rễ thần kinh cột sống bị ảnh hưởng. Thông thường, nên kết hợp các chiến lược không phẫu thuật được liệt kê dưới đây.

Thuốc: Thuốc giảm đau đôi khi được sử dụng để điều trị chứng đau do thoát vị đĩa đệm và có thể bao gồm một hoặc nhiều điều sau:

Thuốc chống viêm không steroid (NSAID), chẳng hạn như ibuprofen (Advil): thường được khuyên dùng để điều trị ban đầu và có sẵn không cần kê đơn hoặc theo toa (nếu cần liều cao hơn)

Kem và gel bôi tại chỗ, chẳng hạn như Aspercreme: có sẵn không cần kê đơn và được sử dụng để giảm đau tạm thời sau các hoạt động vất vả hoặc trong trường hợp cơn đau bùng phát

Corticosteroid đường uống, chẳng hạn như prednisone: chỉ được bán theo toa và được khuyên dùng khi bị viêm và/hoặc đau nặng

Thuốc phiện, chẳng hạn như tramadol: chỉ được bán theo toa và được khuyên dùng trong những trường hợp hiếm gặp bị đau nặng, suy nhược

Vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu cho tình trạng thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng thường bao gồm các bài tập nhằm mục tiêu giúp cải thiện cơn đau và khả năng vận động. Các bài tập thường tập trung vào các động tác duỗi (uốn cong về phía sau) và ổn định vùng thắt lưng để giảm chèn ép dây thần kinh.

Tiêm thuốc

Một số loại phương pháp điều trị bằng tiêm được sử dụng để giảm đau và/hoặc cải thiện quá trình lành vết thương ở đĩa đệm thoát vị. Các ví dụ phổ biến bao gồm:

- Tiêm steroid ngoài màng cứng và phong bế rễ thần kinh có chọn lọc, có thể giúp giảm viêm và đau

- Liệu pháp tiểu cầu giàu huyết tương (PRP), giúp thúc đẩy quá trình lành vết thương ở đĩa đệm bị tổn thương

- Tiêm chất ức chế yếu tố hoại tử khối u (TNFi), điều trị viêm bằng cách ngăn chặn các protein gây viêm cụ thể (TNF)

Phẫu thuật

Điều trị bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng bằng phẫu thuật là biện pháp cuối cùng nếu các triệu chứng không cải thiện hoặc ngày càng trầm trọng hơn.